Dziedziczenie ustawowe charakteryzuje się występowaniem w nim określonej kolejności powoływania do spadku spadkobierców. Kolejność ta została określona w ustawie – Kodeks cywilny. Stąd też wzięła się nazwa tego sposobu dziedziczenia spadku po zmarłym bliskim. Jest to zasadniczo rodzaj dziedziczenia wynikającego z więzów krwi lub powinowactwa. Podstawowym sposobem dziedziczenia jest dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza.
Dzieci spadkodawcy i jego małżonek
Gdy mowa o dziedziczeniu ustawowym w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci oraz małżonek spadkodawcy. Wskazane podmioty dziedziczą spadek w częściach równych. Należy jednak pamiętać, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku, niezależnie od liczy dzieci spadkodawcy. Zatem w pierwszej kolejności powołane są osoby najbliższe spadkodawcy.
Co jednak w przypadku, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku? Wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Tę samą regułę stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
W tym miejscu należy ponadto wskazać, że zasad opisywanych w tym i w następnych punktach nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Małżonek spadkodawcy i jego rodzice
W przypadku braku możliwości powołania do dziedziczenia ustawowego dzieci spadkodawcy i jego małżonka, z uwagi na brak zstępnych spadkodawcy (tj. jego dzieci, wnucząt itd.), do spadku z ustawy powołany jest małżonek i rodzice spadkodawcy.
Należy w tym miejscy wskazać, że udział spadkowy każdego z rodziców, którzy dziedziczą w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Natomiast jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
Co istotne, udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Rodzice spadkodawcy
Co natomiast dzieje się w przypadku braku zstępnych i małżonka spadkodawcy? W takiej sytuacji cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych.
Rodzic spadkodawcy i jego rodzeństwo oraz małżonek spadkodawcy
Okazać może się jednak, że jedno z rodziców nie dożyje otwarcia spadku po spadkodawcy. Wówczas udział spadkowy, który przypadałby temu rodzicowi, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Natomiast, jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
I w tym przypadku, udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
W tym miejscu pamiętać należy o jeszcze jednej zasadzie, znajdującej zastosowanie w przypadku gdy jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych. Wówczas pozostały przy życiu rodzic spadkodawcy dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy. W takiej sytuacji udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Małżonek spadkodawcy
Ustawa przewiduje także okoliczność, w której cały spadek dziedziczony jest przez małżonka spadkodawcy. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Dziadkowie spadkodawcy oraz ich dzieci i wnuki
W przypadku braku wszystkich wskazywanych powyżej podmiotów, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy – dziedziczą oni w częściach równych.
Podczas dziedziczenia ustawowego możliwe jest, że części lub cały spadek zostanie odziedziczony przez krewnych spadkodawcy w linii bocznej. Jeżeli bowiem którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
Ustawa przewiduje ponadto postępowanie w przypadku sytuacji jeśli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku Wówczas bowiem udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
Jeśli natomiast brak jest dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Pasierbowie
Podczas dziedziczenia ustawowego przewidziana została także sytuacja, w której spadek dziedziczony jest przez pasierbów. W przypadku bowiem braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
Gmina i Skarb Państwa
Ostatnimi podmiotami należącymi do kręgu spadkobierców ustawowych jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa.
W braku bowiem małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.
Jeżeli natomiast ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
DZIEDZICZENIE USTAWOWE POMOC PRAWNA
Jak więc wynika z powyższego przedstawienia kolejności dziedziczenia ustawowego, dziedziczenie to jedynie z pozoru jest nieskomplikowane. W praktyce, nawet w przypadku zwykłego dziedziczenia ustawowego, spadkobierca zmierzyć musi się ze skomplikowanymi przepisami i procedurą.
Jak już zostało wskazane powyżej, spadkobierca dokonać musi analizy swojej sytuacji, w czym pomóc może przygotowany do tego prawnik, dysponujący wiedzą i doświadczeniem.
Kancelaria Adwokacka Marcina Haśko od lat zajmuje się sprawami spadkowymi, dzięki czemu gwarantuje profesjonalną pomoc w przypadku dziedziczenia ustawowego, a także dziedziczenia testamentowego. Nie należy bowiem zapominać, że w każdym momencie postępowania odnaleziony może zostać testament zmarłego, który diametralnie zmieni sytuację spadkobierców.