W polskim prawie cywilnym wyróżniamy dziedziczenie na mocy ustawy (tzw. dziedziczenie ustawowe) oraz dziedziczenie na podstawie testamentu (dziedziczenie testamentowe). Spadkodawca, który postanowił pozostawić po sobie testament i w ten sposób określić sposób dziedziczenia jego majątku ma również uprawienie do wyznaczenia wykonawcy testamentu. Instytucja ta może okazać się istotna, ponieważ po śmierci spadkodawcy masę spadkową dotyka pewien stan przejściowy, zaś wyznaczenie wykonawcy testamentu pozwala jeszcze za życia zadbać o prawidłowe wykonanie swojego testamentu.
Kto może powołać wykonawcę testamentu ?
Z dziedziczeniem wiąże się konieczność dokonanie pewnych czynności prawnych. Mowa o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, stwierdzeniu nabycia spadku, a zazwyczaj rownież podziale składników masy spadkowej. W przypadku dziedziczenia testamentowego to właśnie spadkodawca (testator) może powołać wykonawcę testamentu. Może to uczynić jedynie w testamencie.
Przeczytaj więcej –> Prawo spadkowe
Wykonawcę testamentu spadkodawca wybiera osobiście. Uprawnienie testatora ma ściśle osobisty charakter. Nie podlega dziedziczeniu. Nie może zostać przekazane innej osobie. Z uwagi na to, nie ma możliwości, aby spadkodawca umocował osobę trzecią, aby to ona wskazała wykonawcę testamentu.
W przypadku wyznaczenia przez spadkodawcę nie wykonawcy testamentu, lecz osoby, która miałaby wykonawcę wskazać, postanowienie takie będzie nieważne. W takim przypadku żadna z osób nie nabywa specjalnych uprawnień.
Powołanie wykonawcy testamentowego pod warunkiem, bądź z zastrzeżeniem terminu oraz wykonawca testamentu “na zastępstwo”
Polski system prawa spadkowego dopuszcza możliwość powołania wykonawcy testamentowego pod warunkiem czy z zastrzeżeniem terminu. Rozwiązania te są jednak raczej rzadko spotykane. Największą trudnością z jaką może zmierzyć się testator jest jednak nie przyjęcie przez wyznaczoną osobę funkcji wykonawcy testamentu czy też brak możliwości objęcia takiej funkcji przez wyznaczoną osobę.
Celem asekuracji interesów testatora, przepisy prawa spadkowego dopuszczają jego uprawnienie do powołania wykonawcy testamentu na zastępstwo wykonawcy pierwotnego. Innymi słowy, skoro spadkobierca jest umocowany ustawowo do powołania więcej niż jednego wykonawcy testamentu, to tym bardziej może również powołać wykonawcę testamentu na wypadek rezygnacji poprzednika, względnie przerwania roli przez sytuację życiową albo odrzucenia tejże funkcji przez poprzednika na samym początku.
Kto może zostać wykonawcą testamentu?
Wykonawcą testamentu może zostać zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Warunkiem jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Z tego względu wykonawcą testamentu nie może zostać osoba małoletnia czy ubezwłasnowolniona. Jest to jedyny warunek jakim musi kierować się testator.
Ponadto, testator jest wolny w swym wyborze co do liczby- masa spadkowa może być bowiem zarządzana, w skutek jego wyboru, zarówno przez jednego, jak i dwóch, trzech, czy też większa liczbę wykonawców testamentu. W takim przypadku wykonawca testamentu powinien wyraźnie określić zakres kompetencji każdego z nich. Jeśli tego nie zrobi, należy analogicznie stosować przepisy o zarządzie rzeczą wspólną, co oznacza, że przy czynnościach przekraczających zwykły zakres wymagana jest jednomyślność wykonawców.
Wykonawca testamentu działa we własnym imieniu i na własną rzecz, czym ma zbliżony status do syndyka masy upadłościowej; jego uprzednie ustanowienie przez testatora redukuje konieczność ustanowienia kuratora spadku przez sąd.
W jakim celu testator może ustanowić wykonawcę testamentu ?
Naczelna misją wykonawcy testamentu jest zapewnienie odpowiedniej realizacji zawartych w ostatniej woli testatora zapisów. Wykonawca testamentu może zostać powołany do zarządu całym spadkiem, ale również jego częścią, bądź ściśle oznaczonym składnikiem majątkowym. Do kompetencji wykonawcy testamentu może również należeć zarząd przedmiotem objętym zapisem windykacyjnym, do momentu objęcia przez zapisobiercę tego przedmiotu w posiadanie. Aż do momentu dokonania działu spadku majątek spadkowy pozostaje w zarządzie wykonawcy testamentu.
Czy wykonawca testamentu obejmuje swoja funkcję automatycznie?
Podmiot powołany na wykonawcę testamentu pozostaje w dalszym ciągu autonomicznym podmiotem prawa cywilnego, co oznacza, że nie ma obowiązku przyjąć swej funkcji, lecz może odmówić. Osoba wyznaczona na wykonawcę może odmówić pełnienia tej funkcji. W takim przypadku należy złożyć stosowne oświadczenie przed sądem albo notariuszem.
Sąd odgrywa w całym procesie zarządu spadkiem przez wykonawcę testamentu istotną rolę, albowiem już w toku wykonywania funkcji przez wykonawcę testamentu, sąd może zwolnić wykonawcę testamentu, z ważnych powodów, z obowiązku dalszego sprawowania funkcji.
Do ważnych powodów zalicza się m. in. chorobę wykonawcy testamentu, działanie albo zaniechanie mające cechy nienależytego sprawowania swej funkcji przez wykonawcę testamentu, które mogą narazić na szkodę majątek spadkowy. Uprawionym do złożenia wniosku do sądu o zwolnienie z obowiązku jest sam wykonawca testamentu, ale również spadkobiercy, zapisobiercy oraz podmioty, które mogą uzyskać korzyść z tytułu wykonania zapisu.
Jakie są obowiązki wykonawcy testamentu ?
O zakresie czynności prawnych i faktycznych wykonawcy rozstrzyga testator, który może je ukształtować bardzo szczegółowo, rozbudowując ustawową formułę. Zasadniczo bowiem wykonawca ma za zadanie spłacić długi, wydać przedmioty zapisów zwykłych, w tym windykacyjnego, wykonać polecenia spadkowe. Ponadto, wykonawca, który ma troszczyć się o stan majątku spadkowego, jest uprawniony do ściągnięcia wierzytelności, może pozywać, ale i być pozwanym w sprawie sądowej.
Znaczenie i funkcjonalność mechanizmów prawnych, związanych z wykonawcą testamentu, warto zobrazować przykładem. Wolą spadkodawcy może być np. powołanie po jego śmierci fundacji jego imienia. W takim przypadku wykonawca testamentu może być zobowiązany wolą spadkodawcy do podjęcia wszelkich czynności prawnych i faktycznych celem powołania fundacji i umożliwienia jej działaności.
W swej aktywności wykonawca testamentu może podejmować czynności zarówno zwykłego zarządu, jak i czynności je przekraczające – granicą jest nakaz zachowania masy spadkowej w stanie niepogorszonym. Wykonawca odpowiada wobec spadkobierców z tytułu nienależytego wykonania swych obowiązków.
Jednym z uprawień wykonawcy testamentu jest żądanie sporządzenia spisu inwentarza lub złożenie spisu inwentarza. Działania te mają na celu z jednej strony zabezpieczenie masy spadkowej, z drugiej zaś zabezpieczenie spadkobierców. Sporządzenie spisu inwentarza lub wykazu inwentarza nie jest obligatoryjne, ale w interesie spadkobierców i wykonawcy testamentu jest jego przygotowanie, zwłaszcza w sytuacji występowania długów spadkowych
Jak wygląda kwestia wynagrodzenia wykonawcy testamentu ?
Wykonawcy testamentu przysługuje wynagrodzenie za wykonanie czynności wynikających z powołania do tej funkcji. Testator pozostaje w pełnej swobodzie co do ustalenia wynagrodzenia. Wynagrodzenie to powinno odpowiadać pracy wykonanej przez wykonawcę i jest płatne po zakończeniu pełnienia obowiązków. Jeśli w testamencie nie określono wysokości wynagrodzenia lub nie postanowiono, że wykonawca działa nieodpłatnie, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiadające nakładowi pracy.
Wynagrodzenie wykonawcy testamentu może przybrać wieloraka formę. Z jednej strony mogą to być pieniądze, z drugiej strony testator może uczynić na rzecz wykonawcy testamentu zapis zwykły albo zapis windykacyjny. Nie można wykluczyć również takiej formy wynagrodzenia, która będzie motywowała wykonawcę testamentu do maksymalizowania wartości masy spadkowej, nie tylko do jej uchronienia od roztrwonienia na np. wynagrodzenie wykonawcy testamentu może składać się z oznaczonego procentu od ściągniętej wierzytelności, opiewającej na otrzymanie zapłaty od dłużnika za uprzednio wyświadczone usługi.
Czy wykonawcy testamentu należy się zwrot kosztów ?
Koszty zarządu majątkiem spadkowym oraz wynagrodzenie są objęte roszczeniami wykonawcy testamentu z tytułu sprawowanej funkcji. Powyższe świadczenia wchodzą do masy spadkowej jako długi. Wykonawca zarządza masą spadkową w imieniu własnym, lecz na rzecz spadkobierców, którzy z tego tytułu są z nim związani więzią obligacyjną, zbliżona do zlecenia.
Spadkobierca może żądać, aby wykonawca testamentu złożył sprawozdanie ze swojej aktywności, wydał mu wszystko co otrzymał w ramach zarządzania składnikami masy spadkowej.
