Z łatwością wyobrazić możemy sobie sytuację, w której twórca testamentu podejmuje następnie decyzję o konieczności jego odwołania. Może się to zdarzyć na skutek zmiany okoliczności takich jak zakończenie relacji z osobą, której spadkodawca planował pozostawić część swojego majątku. Wówczas testator może chcieć zmodyfikować swoją wolę na wypadek śmierci.
W polskim porządku prawnym przewidziana została możliwość wystąpienia zdarzenia powodującego chęć modyfikacji bądź całkowitego odwołania testamentu przez osobę sporządzającą. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
Przeczytaj więcej –> Prawo spadkowe
Źródło uprawnienia do odwołania testamentu sporządzonego przez spadkodawcę
Możliwość odwołania sporządzonego przez siebie testamentu ma swoje źródło w obowiązującej w Polsce zasadzie swoboda testowania, czyli możliwości rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci, zgodnie z własną wolą. Spadkodawca może więc zadecydować o innym podziale majątku pomiędzy wybranymi przez siebie osobami, odmiennie niż narzucałoby to dziedziczenie ustawowe. Ze swobody testowania wynika więc nie tylko możliwość zadecydowania kto otrzyma dane składniki majątku spadkodawcy po jego śmierci, lecz również uprawnienie do odwołania takiej decyzji.
Warunkiem jest przy tym posiadanie przez testatora pełnej zdolności do czynności prawnych. Odwołać testamentu nie może przykładowo osoba ubezwłasnowolniona, póki ubezwłasnowolnienie trwa.
Czy możliwe jest odwołanie testamentu przez przedstawiciela spadkodawcy?
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że odwołanie testamentu, podobnie jak jego sporządzenie, nie może nastąpić przez przedstawiciela. Spadkodawca musi odwołać sporządzony przez siebie testament osobiście. Kwestia spadkobrania jest bowiem na tyle powiązana z koniecznością wyrażenia w tej kwestii swobodnej, osobistej woli przez spadkodawcę, że nie może dojść w tym zakresie do przekazania kompetencji osobie trzeciej. Istnieje bowiem ryzyko, zniekształcenia przez osobę trzecią woli spadkodawcy, bądź wręcz złożenia oświadczania z nią sprzecznego.
Sposoby odwołania testamentu a dorozumiane odwołanie testamentu
Jakie są więc sposoby odwołania sporządzonego już testamentu? Polski kodeks cywilny przewiduje kilka sposobów na odwołanie testamentu przez jego twórcę. Testament może zostać odwołany w następujący sposób:
1. Sporządzenie nowego testamentu
Pierwszym sposobem na odwołanie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę jest sporządzenie przez niego nowego testamentu. Rozwiązanie to może zostać wykorzystane w przypadku chęci sporządzenia nowego testamentu w miejsce, bądź w niektórych sytuacjach, obok testamentu już istniejącego. Dopuszczalne są bowiem sytuacje, gdy mimo sporządzenia nowego testamentu, testament wcześniejszy nie zostanie wprost odwołany.
a) odwołanie całego testamentu
Aby nastąpiło odwołanie wcześniejszego testamentu, w nowym testamencie należy zaznaczyć, że spadkodawca odwołuje poprzednio sporządzony testament. Jest to rozwiązanie najpewniejsze, dzięki któremu nie powstaną następnie trudności interpretacyjne i nieścisłości. Nie dojdzie wówczas do sytuacji, w której spadkobiercy będą starali się udowodnić pozostawiania w mocy wcześniejszego testamentu.
b) odwołanie części testamentu
W przypadku gdy spadkodawca sporządzi nowy testament i nie zaznaczy w nim, że jego zamiarem jest odwołanie w ten sposób wcześniej sporządzonego testamentu, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Oczywiście i w ten sposób dojść może do sytuacji, w której odwołany zostanie cały wcześniej powstały testament, gdyż żadnego z jego postanowień nie będzie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Trzeba mieć jednak na uwadze, że w wielu przypadkach odwołane mogą zostać jedynie niektóre postanowienia starego testamentu, co może nie być zgodne z wolą spadkodawcy sporządzającego nowy testament w miejsce wcześniej powstałego.
2. Zniszczenie testamentu w zamiarze odwołania testamentu
Kolejnym sposobem na odwołanie testamentu jest zniszczenie go przez spadkodawcę w zamiarze jego odwołania. Po posłużeniu się tą metodą odwołania testamentu, dojdzie do odwołania go w całości – nie da się bowiem zniszczyć go jedynie w części przy zachowaniu jego ważności.
Co istotne, żeby doszło do odwołania testamentu przy zastosowaniu tej metody, spadkodawca musi zniszczyć testament z zamiarem jego odwołana. Łatwo bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której do unicestwienia dokumentu dojdzie przez przypadek – w szczególności dojść może do tego w przypadku testamentu własnoręcznego, sporządzonego na kartce papieru. Stąd właśnie przewidziany wymóg zniszczenia testamentu z zamiarem jego odwołania. W przeciwnym razie nie dojedzie do odwołania ostatniej woli spadkodawcy i do dziedziczenia dojdzie na podstawie zniszczonego testamentu – pod warunkiem że uda się odtworzyć jego treść.
W tym miejscu pojawia się pytanie – czy można odwołać testament notarialny przez jego zniszczenie? W nauce prawa wskazuje się na taką możliwość. Należy bowiem pamiętać, że wypis aktu notarialnego ma moc prawną oryginału. Zniszczenie więc wypisu testamentu w formie aktu notarialnego przez spadkodawcę z zamiarem jego odwołania, należy więc poczytywać na skuteczne odwołanie testamentu, mimo jego widnienia w notarialnym rejestrze testamentów. Natomiast w przypadku testamentu notarialnego to rozwiązanie jest wysoce ryzykowne. Rekomendowane jest zatem sporządzenie nowego testamentu, w którym stary testament notarialny zostanie odwołany.
3. Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność w zamiarze odwołania testamentu
Trzecim sposobem odwołania testamentu jest pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność, w zamiarze odwołania testamentu. Również w tym przypadku pozbawienie testamentu cech od których zależy jego ważność musi nastąpić celowo i świadomie, spadkodawca musi działać w zamiarze pozbawiania testamentu mocy.
W tym przypadku może dojść jedynie do odwołania całego testamentu, a nie jego części. Pozbawienie testamentu cech od których zależy jego ważność powoduje bowiem nieważność ostatniej woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie.
Do odwołania testamentu we wskazany sposób w przypadku testamentu własnoręcznego, może dojść przykładowo poprzez oderwanie od testamentu jego fragmentu zawierającego własnoręczny podpis testatora, bądź usunięcie owego podpisu w inny sposób. Testament odręczny musi być bowiem podpisany – jest to właśnie cecha, od której uzależniona jest jego ważność.
4. Dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień
Ostatnim z przewidzianych w kodeksie cywilnym sposobów odwołania testamentu jest dokonanie w nim zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Ponownie więc testator musi działać z zamiarem zmiany testamentu.
W przeciwieństwie do dwóch wcześniejszych sposobów odwołania testamentu, dokonanie zmian w istniejącej już ostatniej woli testatora umożliwia mu modyfikację całości bądź jedynie części postanowień testamentu. Spadkodawca uprawniony jest do przekreślenia części postanowień testamentu, dopisania do nich dodatkowych informacji, czy zmiany konkretnych rozrządzeń. Aby uniknąć przy tym problemów związanych z możliwością podważenia następnie ważności dokonanych zmian i zakwestionowania ich autora, wskazane jest aby spadkodawca złożył własnoręczny podpis i datę przy dokonanych zmianach. Choć nie jest to wymaganie określone w przepisach prawa, własnoręczny podpis i data przyczynią się do zabezpieczenia woli testatora i obniżą ryzyko uznania poprawek za sfałszowane.
Jaki jest najbezpieczniejszy sposób odwołania testamentu, który odpowiednio zabezpieczy wolę testatora na wypadek śmierci?
W przypadku zniszczenia testamentu, pozbawienia go cech ważności, a także w sytuacji dokonania w nim zmian, spadkodawca musi działać w zamiarze odwołania lub zmiany testamentu. W przypadku późniejszego sporu pomiędzy spadkobiercami, wola odwołania poprzedniego testamentu będzie podlegała badaniu podczas postępowania. Nadto wskazane sposoby odwołania testamentu narażają testatora na zniekształcenie jego woli – dokonane odwołanie może zostać uznane za nieważne, z uwagi właśnie na brak wykazanej woli testatora.
Najbezpieczniejszym rozwiązaniem wydaje się więc sporządzenie przez testatora nowego testamentu, w którym zostanie odwołany testament wcześniejszy. Warto pamiętać, że testator nie ma obowiązku przewidywania nowych postanowień testamentowych. Jego wola może ograniczyć się wyłącznie do odwołania wcześniejszego testamentu. Wtedy spadkobranie nastąpi według dziedziczenia ustawowego.
