W polskim porządku prawnym mamy dwa tryby potwierdzenia nabycia prawa do spadku – z udziałem sądu (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku) lub z udziałem notariusza (akt poświadczenia dziedziczenia). Niezależnie jednak od trybu potwierdzenia nabycia prawa do spadku spadkodawca może zdecydować czy nabywa spadek wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza. Wybór ten wpływa na odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy. Spadkobierca może bowiem przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi albo przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Sposób w jaki spadkobierca nabył spadek determinuje jakie kolejne kroki podjąć.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, co dalej?
Najczęściej nabycie spadku następuje z dobrodziejstwem inwentarza. Co kluczowe, nawet jeżeli wskazane jest, że nabycie następuje z dobrodziejstwem inwentarza to nie jest to wystarczające dla skutecznego ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza należy dopełnić formalności, aby ustalić jaki jest stan spadku – określić wszystkie składniki spadku, zarówno aktywa jak i pasywa.
W tym celu spadkobierca:
- sporządza samodzielnie według ustalonego wzoru wykaz inwentarza i przedkłada go w sądzie spadku albo przed notariuszem, albo
- zleca komornikowi sporządzenie spisu inwentarza, który ostatecznie również jest kierowany do sądu. Istotne jest, że sporządzenie spisu inwentarza przez komornika pozwala skutecznie poszukiwać majątku spadkodawcy, nawet gdy o nim nie wiemy.
W konsekwencji ustalenia wysokości aktywów w spadku, spadkobierca wie do jakiej kwoty będzie odpowiadał za długi spadkowe. Kluczowe jest, że odpowiedzialność spadkobiercy nie ogranicza się do składników spadku, tylko do określonej wysokości. Wierzyciel długu spadkowego, może żądać zaspokojenia z całego majątku spadkobiercy.
Należy pamiętać, że w razie ujawnienia po złożeniu wykazu lub spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie lub spisie inwentarza należy go uzupełnić.
Kolejne kroki po stwierdzeniu nabycia spadku
Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Oznacza to, że nawet jeżeli spadkobierców jest kilku to wierzyciel może żądać zaspokojenia długu od jednego z nich, niezależnie od tego, że dziedziczy on spadek tylko w części. W takim przypadku jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Natomiast od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Dlatego, gdy kwestia zabezpieczenia odpowiedzialności za długi spadkowe jest już uregulowana, kolejnym istotnym krokiem jest dokonanie działu spadku.
Dział spadku – czy można go dokonać umową?
Dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami albo na mocy orzeczenia sądu. Wniosek o dział spadku do sądu może złożyć każdy ze spadkobierców. Wybór formy dokonania działu spadku jest zależny przede wszystkim od możliwości porozumienia między stronami. Czasem na wybór sposobu działu spadku wpływa także ostateczny koszt, ponieważ jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, co wiąże się z koniecznością poniesienia kosztu taksy notarialnej. Tymczasem opłata sądowa od wniosku o dział spadku jest taka sama niezależnie od składników wchodzących w skład spadku. Sądowy dział spadku zasadniczo obejmuje cały spadek. Jedynie z ważnych powodów sądowy dział spadku może być ograniczony do części spadku. Sądowy częściowy dział spadku może nastąpić w szczególności z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo. Natomiast w przypadku umownego działu spadku spadkobiercy mają pozostawioną większą swobodę. Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku.
