Instytucja zachowku ma za celu zadbanie o interes najbliższych członków rodziny spadkodawcy – wstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Niewątpliwie jednak zachowek stoi w sprzeczności z ostatnią wolą spadkodawcy, ponieważ należny jest osobom, które świadomie przez spadkodawca zostały pozbawione części lub całości spadku. Warto się zatem zastanowić, czy jest możliwość uniknięcia konieczności zapłaty zachowku przez spadkobierców.
Wydziedziczenie – recepta na uniknięcie zachowku
Jedynie wydziedziczenie całkowicie pozbawia uprawnionych prawa do zachowku. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu i powinna być określona na tyle precyzyjnie, żeby potwierdzała spełnienie przesłanki ustawowej. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.
Należy jednak pamiętać, że jeżeli wydziedziczony zstępny ma dzieci to wejdą oni w jego miejsce i będą uprawnieni do zachowku. Nadto, jeżeli uprawiony do zachowku jest małoletni przysługuje mu zachowek w wyższej wysokości niż uprawionemu, który jest dorosły. Zatem decydując w testamencie o wydziedziczeniu należy szczegółowo przeanalizować konsekwencje swojej decyzji, ponieważ może ona skutkować koniecznością wypłaty wyższego zachowku niż w przypadku braku wydziedziczenia.
Jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny
Zasadą jest, że obliczając należy zachowek do schedy spadkowej dolicza się darowizny dokonane przez spadkodawcę. Od tej zasady są jednak wyjątki. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku:
- drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,
- darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty (licząc wstecz od otwarcia spadku), ale jedynie tych dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Ponadto:
- w przypadku obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Chyba, że darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego,
- przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Mając świadomość zaliczenia darowizny do schedy spadkowej należy rozważyć czy umowa darowizny jest właściwym rozwiązaniem w naszej sytuacji. Alternatywą może się okazać bowiem umowa dożywocia, przy której wartość przekazanej nieruchomość nie będzie podlegała uwzględnieniu przy wyliczeniu należnego zachowku. Jednak należy pamiętać, że w przypadku umowy dożywocia inaczej kształtują się prawa i obowiązki stron – na mocy umowy dożywocia w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie.
