Pierwszym krokiem jaki spadkobierca powinien podjąć, aby uregulować kwestie spadkowe jest dokonanie stwierdzenia nabycia spadku. Jest to kluczowa kwestia, ponieważ mimo, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (śmierć spadkodawcy) to dopiero postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia potwierdzają status spadkobiercy i dają uprawnienie do rozporządzania składnikami spadku. Potwierdzenie prawa do spadku pozwoli spadkobiercy na podjęcie dalszych kroków takich jak ustalenie składu majątku spadkowego, wypłata środków z rachunku bankowego spadkodawcy, zmiana wpisu w księdze wieczystej nieruchomości czy dział spadku.
Należy jednak pamiętać, że stwierdzenie nabycia spadku nie będzie pierwszym krokiem, gdy chodzi o odrzucenie spadku. Odrzucenie spadku jest możliwe jedynie w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, zatem najczęściej od dnia otwarcia spadku. Podjęcie działań w tym terminie jest niezwykle ważne dla spadkobiercy, który obawia się odpowiedzialności za długi spadkowe.
Akt poświadczenia dziedziczenia – notarialne poświadczenie dziedziczenia
Prowadząc sprawy spadkowe od kilkunastu lat zdajemy sobie sprawę, że spadkobiercy poszukują najszybszego rozwiązania, zapewniającego im odpowiednie bezpieczeństwo. Dlatego nie w każdym przypadku rekomendujemy skierowanie sprawy na drogę sądową. W przypadku pozostawienia jednego spadkobiercy lub zgody między spadkobiercami, nie ma potrzeby złożenia do sądu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. W takich przypadkach warto skorzystać z usług notariusza i zażądać sporządzenia notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. Ten dokument, sporządzany w formie aktu notarialnego, ma tą samą funkcję jak postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, zaś jego uzyskanie jest znacznie szybsze niż skierowanie sprawy na drogę sądową.
W akcie poświadczenia dziedziczenia będą znajdowały się dane spadkodawcy oraz jego spadkobierców, będzie wskazany udział przypadający każdemu ze spadkobierców oraz wybrany przez nich sposób przyjęcia spadku – wprost albo z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobiercy mogą wybrać dowolnego notariusza, u którego sporządzony zostanie akt poświadczenia dziedziczenia. Wybór tej drogi jest możliwy zarówno przy dziedziczeniu ustawowym jak i testamentowym. Wyjątkiem jest dziedziczenie na podstawie testamentu ustnego, który z uwagi na to, że wymaga przesłuchania świadków, obliguje drogę sądową. Natomiast należy pamiętać, że notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia jedynie w sytuacji, gdy pomiędzy wszystkimi spadkobiercami występuje zgoda.
Na wizytę do kancelarii notarialnej muszą udać się wspólnie wszyscy spadkobiercy, zarówno ustawowi jak i testamentowi (jeżeli został pozostawiony testament). Na poświadczenie dziedziczenia warto wybrać się przed upływem 6 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy, ponieważ w ramach sporządzania protokołu dziedziczenia przed notariuszem spadkobiercy składają oświadczenia czy spadek przyjmują i w jaki sposób lub, że odrzucają spadek. Po upływie tego terminu prawo spadkowe przewiduje, że następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza i spadkobierca nie ma już możliwości odrzucenia spadku.
Dokumentami, które należy zabrać ze sobą, aby wydany został notarialny akt poświadczenia dziedziczenia jest:
1) odpis aktu zgonu spadkodawcy,
2) odpisy aktów urodzenia spadkobierców,
3) w przypadku dziedziczenia przez małżonka – akt małżeństwa,
4) w przypadku pozostawienia testamentu przez spadkobiercę – testament.
Z czynności przed notariuszem sporządzany jest protokół dziedziczenia, który stanowi podstawę do stwierdzenia nabycia spadku w formie aktu poświadczenia dziedziczenia. Protokół dziedziczenia zawiera, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej, oświadczenia wszystkich osób, które stawiły się u notariusza celem stwierdzenia nabycia spadku.
Elementem koniecznym dla sporządzenia notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia jest także poszukiwanie testamentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Jeżeli stwierdzenie nabycia ma nastąpić na podstawie testamentu to wymagane jest zgodne stanowisko wszystkich spadkobierców i potencjalnych spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych. Gdy notariusz dysponuje już wszelkimi koniecznymi danymi stwierdza nabycie spadku w formie aktu notarialnego. Informacja o sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia jest wpisywana do Rejestru Spadkowego.
Sądowe postępowanie spadkowe – jak napisać wniosek?
Jeżeli sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia nie jest możliwe, konieczne jest złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i rozpoczęcie drogi sądowej. Wnioskodawcą może być każdy z potencjalnych spadkobierców czy ustanowiony przez spadkodawcę wykonawca testamentu.
Kierując wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu spadku należy wskazać następujące elementy:
1) dane wnioskodawcy,
2) dane uczestników postępowania (dane spadkobierców),
3) informację o znanych spadkobiercach ustawowych i testamentowych,
4) informację czy znani spadkobiercy złożyli oświadczenia o przyjęciu spadku czy też nastąpiło odrzucenie spadku,
5) informację o ostatnim miejscu stałego pobytu spadkodawcy,
6) informację czy zmarły pozostawił testament.
Należy również określić żądanie nabycia spadku, a więc przedstawić właściwy w ocenie wnioskodawcy wynik postępowania spadkowego – kto, w jakich udziałach i w jaki sposób nabywa spadek. Prawo spadkowe przewiduje nabycie proste spadku lub nabycie z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli wnioskodawca nie zna wszystkich spadkobierców ustawowych we wniosku musi podać tych, których dane zna. Wszyscy spadkobiercy ustawowi zostaną ustaleni przez sąd spadku z urzędu.
Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku dołącza się:
1) akt zgonu spadkodawcy,
2) akt małżeństwa, jeżeli spadkobiercą jest małżonek,
3) odpisy aktów urodzenia spadkobierców,
4) dowód uiszczenia opłaty od wniosku,
5)testament, jeżeli spadkodawca sporządził taki,
6) ewentualnie inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku,
7) kopię wniosku i załączników do niego dla każdego uczestnika postępowania.
Po złożeniu wniosku do sądu spadku, kolejnym krokiem sprawy spadkowej będzie przesłanie przez sąd do uczestników postępowania kopii wniosku i umożliwienie im zajęcia stanowisk. Jeżeli zostanie ustalone, że spadkodawca pozostawił po sobie testament, sąd spadku dokona ogłoszenia testamentu. W zależności od stanowisk innych uczestników postępowania postępowanie spadkowe może przebiec szybko lub znacząco się wydłużyć. To bowiem na tym etapie możliwe jest chociażby kwestionowanie ważności testamentu. Po przeprowadzeniu postępowania, sąd spadku stwierdza nabycie spadku poprzez wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Oznacza to, że sąd spadku określa kto i w jakiej części nabył prawa do spadku. Na tym etapie postępowania sądowego sąd rejonowy nie ustala natomiast majątku spadkowego.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest obligatoryjnie wpisywane do Rejestru Spadkowego. Z tego powodu wniosek należy opłacić opłatą sądową w kwocie 100 zł oraz dodatkową opłatą w kwocie 5 zł tytułem wpisu do Rejestru Spadkowego.
W wyjątkowych przypadkach wniosek o stwierdzenie nabycia mogą złożyć również wierzyciele spadkodawcy, którzy wykażą, że mają interes prawny w stwierdzeniu nabycia spadku. Wniosek do sądu spadku i wszczęcie sprawy spadkowej to dla wierzycieli pierwszy krok do ustalenia kto i w jakiej części nabył prawa spadkodawcy. W toku postępowania wnioskujący wierzyciele, spadkobiercy są uczestnikami postępowania. Uzyskanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku daje wierzycielom możliwość egzekwowania należności, mimo śmierci spadkodawcy.
Należy pamiętać, że brak reakcji spadkobierców na sprawę spadkową nie pozwoli na uniknięcie długów spadkowych. Nabycie spadku następuje z mocy prawa – nie wymaga żadnego działania spadkobierców. Zaś wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może zostać złożony w każdej chwili, nie tylko przez innych spadkobierców, ale także przez wierzycieli. Dlatego ważne jest ustalenie swojej sytuacji i podjęcie decyzji czy chcemy nabycia spadku czy może bezpieczniej będzie go odrzucić w terminie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy.
Gdzie należy złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku należy złożyć do sądu spadku, czyli sądu rejonowego miejscowo właściwego ze względu na ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy. Zasadniczo to właśnie ten sąd będzie właściwy do wszystkich spraw spadkowych, także do działu spadku. Zdajemy sobie sprawę, że w praktyce spadkobiercy mogą mieć trudność z ustaleniem, które miejsce należy uznać za ostatnie miejsce zwykłego pobytu, ponieważ prawo spadkowe celowo nie posługuje się terminem ostatnie miejsce zamieszkania. Jeżeli spadkodawca w ostatnich chwilach życia zamieszkiwał w zakładzie leczniczym z powodu choroby, a zakład ten znajdował się w innej miejscowości niż dotychczasowe miejsce zamieszkania to za jego ostatnie miejsce zwykłego pobytu należy uznać dotychczasowe miejsce zamieszkania.
Sądem spadku dla osób, których ostatnim miejscem zwykłego pobytu był Wrocław, w zależności od dokładnego adresu, może być:
1) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu,
2) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu,
3) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu.
Ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy będzie też kluczowe dla ustalenia komornika właściwego dla sporządzenia spisu inwentarza, który pomoże realnie ograniczyć odpowiedzialność za długi spadkowe. Czynność tę można dokonać równolegle do postępowania o stwierdzenie nabycia spadku albo już po tym jak stwierdzenie nabycia spadku nastąpi. Kluczowe dla sprawy spadkowej jest natomiast to, żeby tę czynność wykonać. Stwierdzenie nabycia spadku nie kończy działań, które spadkodawca powinien podjąć celem uregulowania swojej sytuacji.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku a dział spadku
Sprawy spadkowe wymagają określonej kolejności działania. Dział spadku możliwy jest dopiero, gdy uprawomocni się postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo gdy dojdzie do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Po oficjalnym stwierdzeniu nabycia spadku można dokonać działu spadku u notariusza (przy porozumieniu spadkobierców) lub sądowo. Przygotowując się do działu spadku należy jednak szczegółowo ustalić skład majątku spadkowego. Pomocna może okazać się współpraca z komornikiem, który ma narzędzia umożliwiające sprawdzenie prawa własności nieruchomości czy pojazdów, a także otwartych rachunków bankowych. Komornik dokonuje takich ustaleń sporządzając spis inwentarza. Sporządzenie spisu inwentarza jest również kluczowe dla realnego ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.
Należy zatem pamiętać, że kolejnymi krokami, które należy podjąć po nabyciu spadku jest ustalenie składu spadku poprzez sporządzenie spisu inwentarza przez komornika (ewentualnie wykazu inwentarza i złożenie go do sądu), a także złożenie informacji do urzędu skarbowego o nabyciu spadku, celem rozliczenia podatku od spadków i darowizn.
W przypadku dziedziczenia po najbliższym członku rodziny, złożenie do urzędu skarbowego deklaracji SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od nabycia spadku umożliwia skorzystanie ze zwolnienia z konieczności zapłaty podatku. Termin liczony jest od dnia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia lub uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Po przekroczeniu tego terminu zwolnienie nie jest możliwe. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, która ma prowadzoną księgę wieczystą to spadkobiercy powinni również złożyć wniosek o zmianę danych w księdze wieczystej.
